Inclusie in cocreatie

Waarover gaat dit?

Inclusie gaat over onze identiteit. Waar hoor je (niet) bij? Het antwoord op deze vraag is in beweging. We identificeren ons het makkelijkst met een beperkt aantal relatief homogene groepen die zich afbakenen op basis van een bepaalde cultuur, een taal, een werkcontext, een politieke partij of zuil. De voorbije decennia was deze identificatie met gelijken sterk aanwezig. De groep of het netwerk waartoe we behoorden, definieerde ons. Het lidmaatschap was doorgaans voor het leven, en was meestal niet compatibel met lidmaatschap van een andere groep. Ons leven was daardoor ook erg voorspelbaar.

Vandaag is de premisse van homogene groepen onhoudbaar en kunnen we spreken over superdiversiteit. Mensen zijn vanuit een meervoudige identiteit tegelijk lid van verschillende groepen, afhankelijk van waar ze leven, leren en werken, hun levensfase,  persoonlijke interesses, vriendschappen, … Inclusie gaat dan niet meer over het wel of niet behoren tot een bepaalde groep, maar over het positief omarmen en erkennen van de kansen die superdiversiteit biedt.

In de praktijk zien we dat inclusie vaak nog neerkomt p een zoektocht naar hoe de ander zich verhoudt tot de dominante norm. Bijvoorbeeld in de vorm van segregeren (je mag erbij maar blijft apart); assimileren (je mag erbij zolang je zoals ons doet); of integreren (je bent een onderdeel, maar de dominante groep blijft). Wie uitzoomt stelt vast: we zitten vast in deficitdenken als we het hebben over ‘de ander’. We  willen hun ‘tekorten’ remediëren om te voldoen aan de standaard en te passen binnen de norm.

Inclusie in cocreatie

Wie diversiteit als meerwaarde ziet, kijkt anders naar inclusie. Niet in termen van  het individu betrekken bij de dominante groep, wel in termen van aan iedereen de ruimte bieden om een eigen plaats te kunnen en mogen innemen. Inclusie betekent in dat opzicht: iedereen de  kans geven op  talentontwikkeling en zelfontplooiing.

Een steeds belangrijker wordende competentie in een superdiverse samenleving is empathie. Dat betekent dat je je inleeft en meevoelt, met compassie. Je ziet een situatie of ervaring met de ogen van de ander. De ander voelt zich gehoord en gezien. Empathie maakt het mogelijk dat ieder vanuit zijn/haar eigenheid mee kan doen, zonder dat dit noodzakelijk leidt tot individualisering. Als iedereen zich immers tegelijkertijd empathisch opstelt, komt men tot een rijker, gedeeld perspectief.  

We bereiken inclusie door cocreatie. Het gaat over kunnen meedoen, én over meepraten en meebeslissen om zo te komen tot oplossingen die voor iedereen werken (universal design). 

Kortom, dit  is voor ons inclusie: iedereen heeft toegang en is onderdeel van verschillende diverse netwerken. Ieder individu en elke organisatie vormt zo een knoop en die knopen versterken elkaar omdat ze divers en complementair zijn. Via netwerken bouwt iedereen sociaal kapitaal op en krijgen ook de meer kwetsbaren toegang krijgen tot kennis en mogelijkheid tot persoonlijke groei. Inclusie vraagt om een wereld waarin regels en systemen diversiteit krachtgericht omarmen en participatie van ieder persoon in zijn unieke zijn versterken. De inclusieve wereld van 2050 is een aaneenschakeling van lokale en globale, tastbare en virtuele, zelfsturende leer-, leef- en werkgemeenschappen.

Wat lieten de experimenten in het transitieprogramma zien?

Verschillende transitie-experimenten gingen aan de slag met nieuwe praktijken om inclusie in cocreatie te realiseren.

Hotspots voor talent Hoe we hiertoe kwamen, lees je hier maakt via user centered design inclusie in cocreatie tot het hart van haar model, in hun streven naar een inclusieve leerhub. Samen met leerkrachten, directies, leerlingen en de buurt zochten zij naar mogelijkheden om leerlingen meer eigenaar te maken van hun eigen leerweg. Samen werken aan een gemeenschappelijk doel, oversteeg de ogenschijnlijke tegenstrijdigheid. De complementariteit was een win voor de realisatie van de doelstelling. Hun conclusie? Co-creëren kost meer tijd, maar de uitkomsten zijn kwalitatief beter. Zo blijkt ook hier: alleen ga je sneller, samen kom je verder. 

Het transitie-experiment LLW Hubs Meer over LLW hubs lees je hier. vertrok in eerste instantie wel vanuit een meer klassieke doelgroepenaanpak, met een groep die oplossingen wilde creëren voor kwetsbare jongeren en een andere groep die oplossingen creëerde voor de spitsuurgeneratie. Dit zonder resultaat, tot het transitie-experiment  in de tweede helft van hun bestaan dit denken omdraaide: in plaats van de doelgroep staat nu een concrete plek en uitdaging centraal. Vanuit design thinking zoekt men voor die uitdaging  in cocreatie naar oplossingen. 

Het transitie-experiment Buurtcampus Over Buurtcampus lees je hier meer.verbindt de buurt en de campus. De fysieke en gedeelde ruimte van de hogeschool wordt een middel om ontmoeting en verknoping tussen verschillende groepen in de samenleving te organiseren, wat naadloos aansluit bij onze kijk op inclusie. De noden van de buurtbewoners staan voorop, om inclusie in cocreatie tot stand te brengen. 

Op maakleerplek Leuven Over maakleerplek lees je hier meer. Leuven organiseert men op een gelijkaardige manier ontmoeting en verknoping. Het is een plek waar Leuvense bedrijven, scholen, kunstenaars en inwoners samen leren, maken en werken. Hun motto: alle Leuvenaars kunnen hier leren van elkaar.

Wat zijn de 3 belangrijkste leerlessen?

Les 1: Organiseer kansen voor ontmoeting en verknoping

Inclusie in cocreatie vraagt dat individuen – en via hen de organisaties en de netwerken waar zij deel van uitmaken – elkaar over de hokjes heen ontmoeten en zich met elkaar verknopen in knopen die elkaar versterken omdat ze divers en complementair zijn. De transitie-experimenten organiseerden dit op verschillende manieren. We leerden dat een gedeeld doel of een gedeelde uitdaging, aangevlogen vanuit een proces van user centered design, ontmoeting en verknoping kan faciliteren. We ontdekten ook een hefboom in gedeelde ruimtes. Doordat deze ruimtes verschillende individuen en organisaties samenbrengen onder één dak of op één plek, ontstaan er door de onderlinge nabijheid vaak nieuwe mogelijkheden voor samenwerking en uitwisseling. Ruimte voor informele ontmoeting is hierbij essentieel.Over ‘Ruimte voor leren’ lees je hier meer.

Les 2: Werk samen met de ander, vanuit verschil

Inclusie in cocreatie vraagt aandacht voor hoe we samenwerken met de ander, vanuit een erkenning dat diversiteit een meerwaarde is. Dat kost moeite en tijd: het is soms lastig en het schuurt. Verschillende transitie-transitie-experimenten zoals LAB en de MET hebben ervaren dat methodes voor inclusieve besluitvorming zoals Deep Democracy, en Sociocracy heel behulpzaam zijn om ruimte te geven aan elke stem en aan het conflict dat soms gepaard gaat met het verschil. 

 

Les 3: Mensen zien vanuit een meervoudige identiteit biedt kansen voor inclusie

Als we erkennen dat we zelf, maar dat ook anderen tegelijk lid zijn van verschillende groepen en dat onze identiteit meer en meer vloeibaar wordt, dan kleurt  dit ons denken over de ander en ons handelen. Dit brengt herkenning en verbinding over hokjes heen, waarbij we ons niet langer vastpinnen op één element uit iemands identiteit. Ook dit idee werd door verschillende transitie-experimenten op eigen wijze ingevuld. Bij de METOver de MET lees je hier meer. zagen we dit bijvoorbeeld door ouders die zorgen voor kruisbestuiving door het woonzorgcentrum waar zij professioneel actief zijn in te zetten als leeromgeving. Bij maakleerplekOver maakleerplek lees je hier meer. worden bezoekers aangesproken vanuit die meervoudige identiteit en de rollen die daaruit voortvloeien. Je bent er buurtbewoner, leraar, lerende en maker.

Wat nu? Acties voor de toekomst

Inclusie gaat nog teveel uit van een dominante meerderheid, waartoe een minderheid zich moet assimileren. Dit denken moet op de schop. Ook zij die nu ‘binnen’ het systeem opereren moeten anders gaan leren. We moeten dus minder expliciet aan inclusie werken – vanuit het steeds opnieuw benoemen en benadrukken van de ander – maar bouwen aan een systeem waar ieder individu de kans krijgt zich te ontplooien en de eigen unieke talenten te ontwikkelen, net vanuit dat anders zijn. 

In de toekomst maken we werk van inclusie in cocreatie. Via processen waar iedereen mee kan doen, maar ook mee kan praten en mee kan beslissen en via de ontwerpprincipes van universal design. Dit leidt ons weg van oplossingen en systemen die of werken voor een dominante meerderheid of voor een minderheid, naar oplossingen en systemen die voor iedereen werken.  Verschillende transitie-experimenten brachten deze ideeën in de praktijk en geven mooie inspiratie en concrete handvatten en tools om dit te doen. 

We roepen op te blijven experimenteren en te leren vanuit wat werkt – en om daarbij het hokjesdenken open- en af te breken. We sluiten personen niet meer in en uit, maar hanteren bewust universal design als ontwerpprincipe om in te spelen op diverse voorkeuren, behoeften en competenties. Doen we dit niet dan lopen we het risico dat het niet langer zichtbaar wordt wie uitgesloten worden, net omdat we blinde vlekken hebben over wie we uitsluiten.  

Meer lezen?

Over (super)diversiteit

Over sociocracy en deep democracy

  • Cumps, J. (2018) Sociocratie 3.0. De businessnovelle die het beste uit mens en organisatie haalt. LannooCampus
  • Matheusen, F. (2018) Van zondebok naar zebra. Deep democracy: een nieuwe kijk op besluitvorming en conflicthantering. Pelckmans uitgeverij

Over universal design & rechtvaardige transitie

  • Kennes, A. (2019). All-in. Inclusief lesgeven met UDL. Acco uitgeverij
  • Van Steenbergen, F. (2020). Zonder marge geen centrum – een pleidooi voor rechtvaardige transities. Publicatie hier te raadplegen.

Over empathie

  • Krznaric, R. (2015). Empathie. Uitgeverij Ten Have
  • Rifkin, J. (2010). The empathic civilization. Polity press.  Hier vind je een toegankelijk filmpje. 
  • Scharmer, O. (2018). The essentials of theory U. Core principles and applications. Berrett-Koehler Publishers
  • Wiss, E. (2020). Socrates op sneakers. Filosofische gids voor het stellen van goede vragen. Ambos/Anthos uitgeverij